مرکز آموزشی بهداشتی و درمانی شهید هاشمی‌نژاد، وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران، نخستین مرکز‌ی است که منحصراً در خصوص درمان بیماران کلیوی و مجاری ادرار در کشور فعالیت دارد و از سال1365 پیوند کلیه را به صورت برنامه مستمر و ثابت درآورده است.
این مرکز در طول سال‌ها، دچار فراز و نشیب‌های بسیاری شد و حتی وضع به جایی رسید که 4 سال پیش، این مرکز درمانی که موقوفه مرحوم دریانی است، در حال ورشکستگی و رکود کامل بود و حتی توان پرداخت هزینه‌های آب و برق را هم نداشت.
پراکندگی واحدها و گستردگی فضاهای اداری، هزینه‌های گزافی را به بیمارستان تحمیل کرده بود و به‌علت نبود فضای کافی، امکان راه‌اندازی و فعالیت برخی از واحدهای ضروری مثل سنگ‌شکن، سی‌تی اسکن، اکوکاردیوگرافی و... هم وجود نداشت.
با این اوصاف از سال 81 تاکنون، این بیمارستان با بهره‌گیری از الگوهای مدیریتی نوین، توانسته یک بار دیگر روی پا بایستد؛ تحولی در نوع خود کم‌نظیر که باعث شده هم اکنون در این بیمارستان سالانه 130مورد پیوند کلیه، 32 هزار مورد دیالیز و 7هزار مورد جراحی پیشرفته اورولوژی انجام شود و در حال حاضر یکی از بهترین مراکز به لحاظ تجهیزات و فضای درمانی به شمار رود. هم‌اکنون این مرکز پایگاه مصوب شده سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور در رابطه با آموزش دیالیز به پرسنل پرستاری و اتاق عمل در کشور است.
همچنین در این بیمارستان حداکثر انتظار بیمار جهت انجام عمل جراحی 2 روز است که استاندارد خوبی برای یک بیمارستان دولتی به حساب می‌آید.
گزارش ذیل تنها بخشی از اقدامات انجام شده در این مرکز درمانی است که به مدد تعهد و اخلاص متخصصان و همدلی جمعی از نیکوکاران چون ققنوس از دل بیمارستانی ویرانه، ساختمان و ساختاری نو متولد شده است و اکسیر مدیریت ارزشی را با وجود همه کمبودها نمایانده است.
بهداشت و درمان کشور سالهاست که با مشکل کمبود اعتبار روبه‌روست، اما گروهی معتقدند که معضل اصلی بهداشت و درمان، بیش‌از اینکه کمبود بودجه باشد، نقص مدیریت است.
کارشناسان می‌گویند با به کارگیری ابزار نوین مدیریتی، مدیریت نیروی انسانی، بهینه‌سازی فضای درمانی، تصمیم‌گیری مشارکتی و ایجاد نگرش سیستمی، جذب بیماران دارای بیمه مکمل و تغییر نظام پرداخت کارانه از روزمزدی به کارمزدی می‌توان بهره‌وری را حداقل تا 20درصد ارتقا داد.
دکتر مسعود اعتمادیان، جراح فوق‌تخصص اندویورولوژی و رئیس بیمارستان هاشمی‌نژاد، با اشاره به مفهوم total quality management یا مدیریت کیفیت جامع می‌گوید: این سیستم که بسیاری از سازمان‌های موفق جهان از آن تبعیت می‌کنند، بر پایه مشتری‌مداری، بهبود مستمر و مشارکت کارکنان شکل گرفته و به کارگیری آنها در هر سازمانی مستلزم پیروی از الگوها و مدل‌هایی از مدیریت است که هر کدام ابزارها و روش‌های اجرایی خاص خود را دارند.
او به تحولی که در بیمارستان هاشمی‌نژاد ایجاد شده اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: بررسی وضع پیشین مرکز، نشان‌دهنده بی‌بهره بودن از سیستم‌های مدیریت نو و استفاده از روش‌های سنتی مدیریت بود، به طوری که تعریف یا بیانیه خاصی مبنی بر وجود آرمان، ماموریت و ارزش‌های سازمان وجود نداشت، اهداف و شاخص‌های عملکردی تعیین نشده بود و سنجش مستمر رضایت مشتریان و کارکنان جز در برخی واحدها انجام نمی‌شد.
از طرفی، برای ارتقای کیفیت امور در سازمان کمیته‌ای وجود نداشت و از واحدهای گوناگون ارزیابی همه‌جانبه‌ای صورت نمی‌گرفت. همچنین برای توانمندسازی کارکنان در زمینه‌های گوناگون برنامه‌ریزی همه جانبه‌ای انجام نشده بود و آموزش، منحصر به آموزش‌های درون واحدی گروه پزشکی و پرستاری بود.
دکتر اعتمادیان در خصوص مدیریت حاکم در اکثر مراکز دولتی اضافه می‌کند: مقررات حاکم بر اساس مدیریت موجود در اکثر مراکز دولتی، به نحوی است که مدیران، اختیارات و ابزارهای انگیزشی لازم را در اختیار ندارند و ساختارهای سردرگم تشکیلاتی، قوانین منسوخ و متناقض، مقررات دست و پاگیر و روش‌های کهنه، قدرت تصمیم‌گیری آنان را بسیار محدود کرده است.او تاکید می‌کند که در شرایط جدید، مدیریت بیمارستان نسبت به گذشته از اختیارات اداری و مالی بیشتری برخوردار شده است و این امر زمینه مساعدی برای تحولات بعدی را فراهم آورده و بدیهی است که بدون واگذاری اختیارات کامل نمی‌توان مسئولیتی را متوجه مدیران نمود.
احیای یک بیمارستان دولتی
اندکی پس از تحول در مدیریت مرکز، با ابلاغ ریاست دانشگاه پیشنهاد مدیران جدید جهت تشکیل هیات امنایی متشکل از افراد خیر به منظور پشتیبانی از اهداف مدیریت بیمارستان رسمیت یافت و همزمان با تعهد و همیاری مالی و معنوی، ساخت بخشی ویژه به نام محب در قسمت‌های بلااستفاده اداری برای بستری و درمان بیماران خارج از کشور و همچنین بیماران تحت پوشش بیمه‌های مکمل و بیماران آزاد فراهم شد.
به گفته دکتر اعتمادیان، هدف اصلی از احداث این بخش، داشتن یک بخش خصوصی مجهز در کنار بخش‌های درمانی، آموزشی و دولتی بود که خود روشی برای یاری رساندن به بیمارستان است.
دکتر اعتمادیان ادامه می‌دهد: تجربه ثابت کرده که اکثر بیمارستان‌هایی که از طریق اهدا یا وقف تاسیس می‌شوند- نظیر همین بیمارستان که موقوفه مرحوم حاج مهدی دریانی است - و اداره آنها به مراکز درمانی دولتی و دانشگاهی محول می‌شود، پس از مدتی با مشکلات زیادی مواجه می‌شوند کما اینکه از زمان ساخت تا سال 1381، برای نگهداری و ارائه خدمات بهینه‌سازی هزینه کافی به این مرکز اختصاص داده نشد و در سال 81 دچار رکود کامل، فرسودگی و تخریب شد و بهره‌وری آن کاهش چشمگیری یافت.
رئیس بیمارستان هاشمی‌نژاد تاکید می‌کند که از طریق کمک‌های اعضای هیات امنا بخش محب در سال 83 افتتاح شد و می‌توان ادعا کرد که در ایران مشابه این بخش به‌لحاظ ساختمانی، دکوراسیون و تجهیزات پزشکی کمتر وجود دارد: مثلا تخت‌های بیماران در این بخش از نوع Hill room است که ارزش مالی هرکدام در حدود 50 میلیون ریال است و برای این بخش تاکنون 8/1 میلیارد ریال در قسمت ساختمانی و 8/1میلیارد ریال برای تجهیزات و 5/1 میلیارد ریال هم هزینه و سرمایه‌گذاری شده است.
تحول همه‌جانبه
معصومه غلام عراقی، عضو هیات علمی دانشکده پرستاری و مدیر دفتر پرستاری بیمارستان راجع به نحوه بهینه‌سازی خدمات پرستاری در بیمارستان می‌گوید: گروه پرستاری در هر مرکز درمانی، به مثابه پایه و اساس کلیه فعالیت‌های مدیریتی آن مرکز است، لذا با تکیه بر بیمارمحوری، فرآیندنگری و کیفیت‌گرایی، روند تحول در سیستم مدیریت پرستاری در این مرکز آغاز و منجر به تغییراتی در ارائه خدمات پرستاری شد و گروه پرستاری که بخشی از تیم مراقبتی به شمار می‌آیند با انگیزه و سرعت بیشتری در راستای اهداف و آرمان سازمان حرکت کرد.
به گفته او ضریب اشغال تخت‌ها و تعداد عمل‌های جراحی در مقایسه با سال‌های قبل از 61 درصد در سال 80 به 80درصد در سال84 افزایش و شکایات بیماران از 11 درصد در سال 83 به 6درصد در سال 84 کاهش یافت. از سوی دیگر در راستای بهینه‌سازی خدمات پرستاری متوسط طول اقامت بیمار از 10 روز در سال 81 به 7/5 روز در سال 84 تنزل یافت.
45 درصد ارزان‌تر
در بیمارستان هاشمی‌نژاد که یکی از قدیمی‌ترین مراکز درمان بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری در سطح کشور است، کمبود واحد سنگ‌شکن به شدت احساس می‌شد. لذا با مشارکت پزشکان مرکز و شرکت تولید‌کننده، دستگاه از کشور آلمان خریداری شد، ضمن اینکه تمام هزینه‌های پرسنلی و پزشکی و تعمیرات، نگهداری دستگاه و لوازم مصرفی و دارویی به عهده شرکت است.
علاوه بر این 20درصد از درآمد خود را به مرکز اختصاص می‌دهد که با این اقدام ماهیانه به طور خالص حدود 40میلیون ریال، به بیمارستان تعلق می‌گیرد.
هزینه‌های انجام سنگ‌شکن در این مرکز 45درصد کمتر از سایر مراکز مشابه دولتی است و یکی از واحدهای فعال بیمارستان با پذیرش بالغ بر 2هزار بیمار در سال، خدمت قابل توجهی به بیماران ارائه می‌کنند.
عراقی، مدیر بیمارستان با بیان این جملات می‌گوید: این‌گونه مشارکت شاید اولین تجربه موفق در یک واحد درمانی دولتی است چون در یک مرکز دولتی، خدماتی مطابق با استانداردهای بخش خصوصی ارائه می‌شود و درآمدی مستمر برای مرکز مهیا می‌کند. همچنین سهم بیمار در پرداخت هزینه‌های درمان کاهش یافته و در نهایت سالانه بیش از 500میلیون ریال نصیب بیمارستان می‌شود.
شبیه این اتفاق درباره دستگاه سی‌تی‌اسکن هم افتاده است. عراقی در خصوص این بخش می‌گوید: طبق آمار، حدود 30 تا 40 درصد بیماران بستری در این مرکز نیازمند انجام سی‌تی‌اسکن هستند که روش اصلی و استاندارد بررسی بیماران کلیوی است و 75درصد مراجعان اورژانس این مرکز نیازمند به انجام سی‌تی‌اسکن هستند که اولین اقدام تشخیصی در موارد ضربه به کلیه است.
لذا یک دستگاه سی‌تی‌اسکن به ارزش 400 میلیون تومان خریداری شد که تمام هزینه خرید دستگاه را شرکت تقبل کرد. او ادامه می‌دهد: در اکثر کشورهای پیشرفته شرکت‌های سازنده یا واسط، خود دستگاه را مورد بهره‌برداری قرار می‌دهند و هزینه تعمیر و نگهداری هم به عهده خودشان است؛ یعنی از طریق مدیریت مشارکتی با شرکت، بیمارستان درصدی از درآمد را به عنوان سهم خود دریافت می‌کند. متاسفانه در ایران به این مهم توجه نمی‌شود و اکثر مراکز درمانی به گورستان تجهیزات پزشکی مبدل شده است.
رئیس بیمارستان شهید هاشمی‌نژاد تهران در پایان می‌گوید: هر سال میلیاردها دلار به بودجه‌های جاری سازمان‌های دولتی اضافه می‌شود در صورتی‌که دستور قانون کوچک‌سازی دولت و جذب ارز کمتر است و بیمارستان هاشمی‌نژاد تهران یکی از صدها سازمان کوچک کشور است و سعی کرده خواسته‌های اصلی قانونگذار را اجرا کند.
